Koncepcje cech i wymiarów osobowości

  • Psychologia osobowości

Teoria cechowa osobowości Allporta

Wg teorii cechowej Allporta, osobowość to unikalna struktura cech, motywująca zachowanie jednostki. Cecha (cecha nomotetyczna) jest strukturą neuropsychiczną zdolną do dostarczania bodźców i inicjowania zachowań, jednakową i wspólną dla wszystkich jednostek. Ludzi odróżniają od siebie dyspozycje osobiste (cecha idiograficzna), struktury podobne do cechy, ale niepowtarzalne i unikatowe dla danej jednostki

  • Dyspozycje dominujące
    Dyspozycje dominujące wpływają na ogół zachowania, ale występują stosunkowo rzadko
  • Dyspozycje centralne
    Dyspozycje centralne kształtują charakterystyczne dla jednostki zachowanie ogólne, a ich liczba mieści się w przedziale 2-10
  • Dyspozycje wtórne
    Dyspozycje wtórne są najmniej istotne dla osobowości i dotyczą niewielkiej ilości reakcji wyuczonych na określone bodźce

Aktywizacja cechy, prowadząca do pojawienia się określonego zachowania, wiąże się z koniecznością zaistnienia odpowiedniej sytuacji. W związku z dyspozycjami osobistymi ludzie są w stanie samodzielnie generować sytuacje, w których ich dyspozycja może się ujawniać – przykładowo osoby aktywne poszukują okazji do aktywności.

Czynnikowa struktura osobowości Cattela

Czynnikowa struktura osobowości zakłada, że osobowość jest konstruktem psychologicznym motywującym określone zachowania w konkretnych sytuacjach.

  • Cechy powierzchniowe
    Cechy powierzchniowe przejawiają się w widocznym zachowaniu człowieka i jego działaniach
  • Cechy zdolnościowe
    Cechy zdolnościowe charakteryzują sposób radzenia sobie z problemami i zadaniami oraz efektywność działania (inteligencję)
  • Cechy temperamentalne
    Cechy temperamentalne dotyczą szybkości i stylu wykonywania czynności oraz różnic w sferze reagowania emocjonalnego
  • Cechy dynamiczne
    Cechy dynamiczne opisują motywacje do podejmowania danych zachowań oraz cele specyficzne dla jednostki
  • Postawy
    Postawy są widocznym przejawem relacji między ergami i sentymentami. Jest to stosunek do obiektów, posiadający określoną siłę i kierunek działania
  • Ergi
    Ergi są wrodzonymi, instynktownymi dążeniami człowieka (pragnienie, głód, seks) oraz mechanizmami napędowymi działań
  • Sentymenty
    Sentymenty to bazujące na doświadczeni, ukształtowane przez wpływy środowiskowe, stosunki do obiektów o naturze społeczno-kulturowej (religia, kultura)
  • Cechy źródłowe
    Cechy źródłowe są zmiennymi, na podstawie których zbudowana jest osobowość (temperament, zdolności). Do rozpoznania cech źródłowych prowadzi analiza czynnikowa