Podstawowym założeniem psychoanalitycznej koncepcji osobowości jest determinizm psychiczny oznaczający, że popędy i nieświadome motywy odpowiadają za zachowania człowieka. Każdy posiada wrodzone instynkty, będące źródłem napięć, które determinują określone, nieprzypadkowe zachowanie.
Popędy
Istnieją dwa podstawowe popędy sterujące ludzkim zachowaniem, nazywane psychoanalitycznie instynktami – instynkt życia (libido) i instynkt śmierci (thanatos). Instynkty pozostają ze sobą w bezustannym konflikcie
-
Instynkt życia
Przejawia się poprzez pragnienia fizyczne (potrzeby seksualne) i psychiczne (przyjemność, miłość). Jest napędem ludzkiego działania i rozwoju. Klasyczna psychoanaliza zakłada, że instynkt życia odpowiada za wszelkie działania podejmowane przez człowieka. -
Instynkt śmierci
Wiąże się z pragnieniem destrukcji i manifestuje się najczęściej w formie agresji przemieszczonej na innych ludzi. Ze względu na naturę, jest hamowany przez instynkt życia.
Struktura osobowości
Osobowość wg psychoanalitycznej koncepcji osobowości funkcjonuje na zasadzie bezustannego konfliktu między popędami a normami moralnymi i społecznymi. Istnieją trzy systemy, z których składa się osobowość:
-
Id
Będące odziedziczonym, wrodzonym wyposażeniem psychicznym, zawierającym popędy. Jest to najbardziej pierwotny system psychiczny, odpowiadający za procesy pierwotne (odruchy, pragnienia). Id kieruje się zasadą przyjemności - dąży do bezwarunkowego rozładowania napięcia i stymulacji zewnętrznej. Jest systemem nieuświadomionym -
Ego
Jest system racjonalistycznym. Jest to proces wtórny, podporządkowany zasadzie rzeczywistości, który powstrzymuje natychmiastową realizację pragnień id i jednocześnie spełnia normy stawiane przez superego. Ego jest w dużej części świadome -
Superego
To system utożsamiany z sumieniem, zawierający reprezentacje ideałów, wartości społecznych i moralnych. Jest to system nieświadomy, tworzący się na podstawie introjekcji norm moralnych od rodziców
Model topograficzny osobowości
Psychoanalityczna koncepcja osobowości zakłada istnienie trzech poziomów świadomości, które obrazuje się górą lodową.
-
Świadomość
Zawiera treści, do których mamy nieograniczony dostęp i są one bezpieczne dla naszego ego -
Przedświadomość
Obejmuje treści, których nie jesteśmy aktualnie świadomi, ale możemy przywołać je do świadomości - uzyskać dostęp do pamięci. Treści te mają w większości pozytywne lub neutralne zabarwienie emocjonalne -
Nieświadomość
Zawiera treści wyparte, które mogłyby zaszkodzić bezpieczeństwu ego, a także impulsy popędowe. Treści te nie są możliwe do łatwego przywołania.
Zdaniem Zygmunta Freuda jedynie około 10% naszego umysłu stanowi świadomość. Pozostała część naszego życia psychicznego jest nieświadoma i kierowana nieświadomymi siłami, motywującymi nasze zachowanie.