Julian Rotter
Twórca teorii umiejscowienia kontroli
Umiejscowienie kontroli
Julian Rotter sformułował teorię umiejscowienia kontroli, będącego jednym z czynników kształtujących osobowość. Teoria umiejscowienia kontroli zakłada, że ludzie posiadają dwa odmienne sposoby interpretowania doświadczanych zdarzeń, różniące się poziomem odczuwanej sprawczości.
Zgodnie z koncepcją Juliana Rottera, człowiek aktywnie konstruuje rzeczywistość, uczy się w kontekście społecznym, uczy się przewidywania skutków jego własnych reakcji i reakcji innych oraz dostosowuje działania do tych przewidywań.
-
Wewnętrzne umiejscowienie kontroli
Wewnętrzne umiejscowienie kontroli oznacza poczucie osoby, że podejmowane przez nią decyzje i działania determinują rzeczywistość i prowadzą do oczekiwanych rezultatów. Osoby te mają wysokie poczucie własnej sprawczości, a sukcesy i porażki przypisują jedynie własnym posunięciom. -
Zewnętrzne umiejscowienie kontroli
Zewnętrzne umiejscowienie kontroli oznacza poczucie, że niezależnie od podejmowanych decyzji i działań, rzeczywistość ukształtowana jest przez czynniki środowiskowe, a rezultaty pozostają poza kontrolą. Osoby te odznaczają się niskim poczuciem własnej sprawczości, a zarówno sukcesy jak i porażki przypisują czynnikom od nich niezależnym. Skrajną formą zewnętrznego umiejscowienia kontroli jest wyuczona bezradność
Istnieje silna korelacja pomiędzy umiejscowieniem kontroli, a zdrowiem psychicznym i fizycznym, ilością sukcesów z życiu zawodowym oraz ogólnym samopoczuciem, czego dowodzą liczne badania. Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli pozostają zdrowsze i osiągają lepsze rezultaty swoich działań.
Wyuczona bezradność
Wyuczona bezradność jest wzorcem niereagowania na bodźce awersyjne, uwarunkowana doświadczonym brakiem możliwości uniknięcia takich bodźców. Wyuczona bezradność prowadzi do deficytów motywacyjnych, emocjonalnych i poznawczych
Można zapobiec wyuczonej bezradności wzmacniając przekonanie o posiadaniu kontroli w dowolnym obszarze, nawet jeśli kontrola jest nierzeczywista.
Eksperyment dot. wyuczonej bezradności
Seligman i Maier (1967) przeprowadzili eksperyment związany z warunkowaniem, podczas którego umieszczali psy w dwuczęściowej klatce wyposażonej w podłogę rażącą prądem. Początkowo psy podejmowały wiele bezskutecznych prób uniknięcia porażenia (przechodziły do drugiej części klatki), lecz potem biernie znosiły cierpienie nie próbując mu zapobiec. Po przeniesieniu psów do innej klatki, w której mogły uniknąć porażenia, nie podejmowały one żadnego działania, nawet gdy wiedziały, że podłoga w drugiej części klatki jest bezpieczna
Psy pozostawione bez opieki w stanie wyuczonej bezradności zachowywały się apatycznie i nie podejmowały żadnych aktywności. Wkrótce umierały wskutek nieprzyjmowania pokarmu.
Pomiar umiejscowienia kontroli
Do pomiaru umiejscowienia kontroli służy Kwestionariusz Delta składający się z 24 pytań dotyczących cech, upodobań i poglądów. Osoba badana określa, czy zgadza się z danym zdaniem.