Regulacyjna teoria temperamentu, że pojęcie temperamentu odnosi się do formalnych (rzeczywistych) cech zachowania i temperament jest jednym z regulatorów zachowania.
Postulaty regulacyjnej teorii temperamentu
- Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania
- Cechy formalne zachowania można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych
- Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe różnice indywidualne
- Każde zachowanie, niezależnie od rodzaju i treści, opisać można w kategoriach energetycznych czasowych, stąd różnice indywidualne w temperamencie są powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich zachowań i reakcji
- Różnice indywidualne pod względem intensywności i charakterystyki czasowej zachowań i reakcji występują od początku życia postnatalnego, stąd cechy temperamentu obecne są od wczesnego niemowlęctwa
- Niezależnie od specyfiki zachowania typowej dla człowieka i zwierząt wszystkie ssaki można scharakteryzować na podstawie cech, które odnoszą się do kategorii intensywności i czasu, stąd temperament występuje zarówno u człowieka, jak i u zwierząt
- Biorąc pod uwagę postulaty 5 i 6, należy przyjąć, że temperament w swojej pierwotnej formie (filogenetycznej i ontogenetycznej) jest wynikiem ewolucji biologicznej, stąd zarówno czynnik genetyczny jak i zależne od niego mechanizmy neurofizjologiczne i biochemiczne odgrywają istotną rolę we współdeterminowaniu różnic indywidualnych w temperamencie
- Cechy temperamentalne, choć względnie stałe, podlegają w ontogenezie powolnym zmianom, co następuje w wyniku biologicznie zdeterminowanych zmian rozwojowych organizmu oraz specyficznej dla jednostki interakcji genotypu z szeroko rozumianym środowiskiem (fizycznym i społecznym).
- Temperament pełni funkcję regulacyjną, która polega na moderowaniu wartości stymulacyjnej (energetycznej) i temporalnej zachowań i reakcji oraz sytuacji, w jakiej jednostka się znajduje.
- Rola temperamentu w regulacji stosunków człowieka ze światem ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach trudnych lub zachowaniach ekstremalnych.
Cechy temperamentu
W latach 1985 – 1990 prowadzono badania nad cechami temperamentu i dokonywano ich operacjonalizacji. Na tej podstawie wyodrębniono początkowo 2, a następnie 6 cech temperamentu.
-
Aktywność (AK)
Aktywność jest to tendencja do podejmowania działań wysoko stymulujących oraz dostarczających silnych bodźców z zewnątrz -
Perseweratywność (PS)
Perseweratywność to tendencja do kontynuowania oraz powtarzania zachowań nawet po zaprzestaniu występowania bodźca, które je wywołał -
Reaktywność emocjonalna (RE)
Reaktywność emocjonalna jest to tendencja do intensywnego reagowania na bodźce emocjonalne, przejawiająca się zwiększoną wrażliwością oraz obniżoną odpornością emocjonalną -
Wrażliwość sensoryczna (WS)
Wrażliwość sensoryczna to zdolność reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej -
Wytrzymałość (WT)
Wytrzymałość to zdolność podtrzymywania długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywność oraz adekwatnego zachowania w warunkach silnej stymulacji -
Żwawość (ŻW)
Żwawość jest to tendencja do szybkiego reagowania na bodźce, utrzymania szybkiego tempa aktywności oraz łatwości zmiany zachowania w reakcji na zmiany w otoczeniu
Struktura temperamentu
Struktury temperamentu są relacjami między poszczególnymi cechami temperamentu. Wyróżniono cztery struktury, które przyrównać można do czterech typów temperamentu wg Hipokratesa
-
Struktura zharmonizowana o dużej możliwości przetwarzania stymulacji (sangwinik)
Struktura ta charakteryzuje się wysoką wytrzymałością, niską reaktywnością emocjonalną oraz wysoką aktywnością -
Struktura niezharmonizowana o dużej możliwości przetwarzania stymulacji (flegmatyk)
Struktura ta charakteryzuje się wysoką wytrzymałością, niską reaktywnością emocjonalną oraz małą aktywnością. Osoby posiadające tę strukturę mają tendencję do niedostymulowania -
Struktura zharmonizowana o małej możliwości przetwarzania stymulacji (melancholik)
Struktura ta charakteryzuje się niską wytrzymałością, wysoką reaktywnością emocjonalną oraz niską aktywnością -
Struktura niezharmonizowana o małej możliwości przetwarzania stymulacji (choleryk)
Struktura ta charakteryzuje się niską wytrzymałością, wysoką reaktywnością emocjonalną oraz wysoką aktywnością. Osoby posiadające te strukturę mają tendencję do przestymulowania
Pomiar cech temperamentu
Narzędziem służącym do pomiaru cech wg regulacyjnej teorii temperamentu jest inwentarz Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT) w opracowaniu Bogdana Zawadzkiego i Jana Strelaua (1997). Kwestionariusz obejmuje skale dotyczące cech wyodrębnionych przez regulacyjną teorię temperamentu i składa się ze 120 pozycji. Badania wykazały, że kwestionariusz cechuje się dużą rzetelnością i trafnością pomiaru, a także jest uniwersalny kulturowo